Pubers: geestelijke en lichamelijke veranderingen

Een van de opvallendste veranderingen is de groeispurt. Bij jongens zorgt met name het hormoon testosteron voor de lichamelijke veranderingen. Bij meisjes speelt het hormoon oestrogeen een belangrijke rol.

Sommige pubers groeien wel 25 cm per jaar

Bij meisjes begint de groeispurt rond hun 10e, het stopt als ze ongeveer 15 jaar zijn. Bij jongens ligt het begin bij 13 jaar en duurt het tot een jaar of 16. Daarna groeien ze niet veel meer. De groeispurt kan gepaard gaan met groeipijn. Handig om te weten: groeipijn bevindt zich vaak aan twee kanten tegelijk. Sommige pubers groeien wel 25 centimeter per jaar. Ze struikelen haast over hun eigen benen en zien er soms slungelig uit. De veranderingen in het lichaam kunnen voor veel onzekerheden zorgen. Het is goed om dat te beseffen en er met je puber over te praten.

Jongens: het testosteronniveau schiet omhoog

Tijdens de pubertijd schiet het testosteronniveau ineens gigantisch omhoog. Dit zorgt voor een toename in lichamelijke kracht en de neiging om stoere en onverantwoordelijke dingen te doen. Bij de ene puber gebeurt dit eerder dan bij de andere. Als jongens vroeg in de pubertijd een flinke dosis testosteron krijgen, schiet ook vaak hun eigenwaarde omhoog. Zij zijn namelijk bijvoorbeeld vaak beter in sporten en zullen vaker als eerste worden uitgekozen bij sportopdrachten.

Door oestrogeen lijken sommige meisjes ouder dan ze zijn
 

De werking van het hormoon oestrogeen zorgt ervoor dat meisjes zowel in de lengte als in de breedte (de heupen) groeien. Ontwikkelt het lichaam van je puberdochter zich vroeg in de pubertijd? Dan kan dit een negatief effect hebben op haar eigenwaarde en onzeker maken. Ze kan eerder aansluiting zoeken bij oudere meisjes en jongens, maar is vaak geestelijk nog niet zo ver ontwikkeld. Ook kan haar omgeving haar ouder inschatten, omdat ze bijvoorbeeld een van de grotere meiden van de klas is. Hier is de balans tussen geestelijke en lichamelijk ontwikkeling verstoord. Dat is dus anders dan bij de jongens.

Behaarde benen en oksels

Vooral meisjes zijn niet altijd blij met deze lichamelijke verandering. Het is wennen aan haargroei op benen, oksels en in de schaamstreek. Bij jongens kan dit anders zijn: een baard kan natuurlijk erg stoer staan. Pedagoog Dieneke vertelt je meer over haargroei in deze video:

Slapen is lastig door melatonine

Jullie zullen je vast afvragen waarom je puber moeilijk in slaap valt en uit zijn bed komt. Dit heeft te maken met een belangrijke hormoon in de hersenen genaamd melatonine. Het later slapen terwijl ze vaak wel vroeg moeten opstaan, zorgt voor een slaaptekort. Kenmerkend is dat de pubers minder geconcentreerd zijn en dat ze in het weekend langer in hun bed blijven.

Prikkelbaarheid en stemmingswisselingen

De toename van alle hormonen zorgt voor een verhoogde prikkelbaarheid en stemmingswisselingen. Pubers kunnen snel geïrriteerd raken en een goede bui kan binnen een seconde omslaan in een slechte. Je kunt het gevoel krijgen dat je voor je puber op je tenen moet lopen. Probeer je puber de ruimte te geven tijdens een slechte bui. Kom op een later tijdstip terug op het gedrag en vraag naar zijn gevoelens daarbij.

Ontluikende seksuele gevoelens

Al deze veranderingen gaan samen met ontluikende seksuele gevoelens bij je puber. Misschien is je puber trots dat hij volwassen wordt, maar dat hoeft niet. Hij of zij kan zich ook ongemakkelijk voelen met al die veranderingen aan het lichaam of die seksuele gevoelens. Belangrijk is om hierover met je puber te praten. Geef ook aan dat je zoon of dochter grenzen mag aangeven met betrekking tot deze seksuele gevoelens. Denk bijvoorbeeld aan het niet onder druk van een ander toegeven aan seksuele contact.

Vruchtbaarheid: natte dromen en menstruatie
 

Een jongen is vruchtbaar als hij zijn eerste zaadlozing heeft gehad (natte droom). Dit gebeurt bij de meeste jongens tussen hun 11e en 16e jaar. Ongeveer een jaar later zijn jongens optimaal vruchtbaar.

Na de vorming van de borsten, groei van het schaamhaar en de groeispurt volgt de menstruatie. Gemiddeld is een meisje rond haar 12e of 13e ongesteld. Het is belangrijk om het onderwerp al eerder te bespreken met je dochter, zodat ze hierop voorbereid is. Omdat de eisprong bij meisjes voor de menstruatie plaatsvindt, kan een meisje al enkele weken voor haar eerste menstruatie vruchtbaar zijn.

Onverantwoord gedrag hoort bij het puberbrein

Er wordt steeds meer duidelijk over welke veranderingen er in de hersenen plaatsvinden in de pubertijd. Pubers kennen tijdelijk geen grenzen: het is fijn om te weten dat onverantwoord gedrag van je puber komt doordat de hersenen in ontwikkeling zijn.

Het puberbrein begint te veranderen rond het 10e jaar en ontwikkelt zich door tot ongeveer 23 jaar. De hersenen gaan zich specialiseren. Dit gebeurt in een verschillend tempo, van het lymbisch systeem naar de prefrontale hersenschors. Dit betekent dat de hersenen zich van achter naar voren ontwikkelen.

Meisjes- en jongenshersenen ontwikkelen zich anders

De hersenontwikkeling verschilt tussen jongens en meisjes. Jongens reageren vaak snel en impulsief, zonder over de gevolgen van hun acties na te denken. Deze snelle, impulsieve en intuïtieve reacties komen voort uit de hersenstam en het lymbisch systeem. Jongens kunnen deze impulsen slecht beheersen, zoals dit YouTubefilmpje laat zien. Kijk er maar eens naar met je puber. Het kan tot na het 20e levensjaar duren voordat een jongen meer controle over zijn remming en impulsen heeft.

Meisjes hebben een sterker ontwikkelde frontale hersenschors. Dit zorgt voor remming van de impulsen. Zij zijn daardoor minder snel en impulsief. Het voordeel is dat zij eerst zullen nadenken voordat ze iets ondernemen en zij mogelijk verstandige keuzes maken. Maar het kan er ook voor zorgen dat een meisje geen keuze kan maken en keuzes daarom maar aan anderen overlaat. Impulsief handelen heeft dus zijn voor- en nadelen.

Oude hersenverbindingen maken plaats voor nieuwe

In de hersenontwikkeling is het heel belangrijk dat de processen perfect worden. Er ontstaan meer en snellere verbindingen, zodat je puber abstract leert denken. Dit is nodig voor zelfreflectie (nadenken over zichzelf), kunnen plannen en het vormen van eigen waarden en normen.

Het ontwikkelen van hersenverbindingen gebeurt door oude verbindingen te snoeien. Hierdoor krijgt je puber opeens moeite met bepaalde vaardigheden, zoals het inschatten van emoties. Je kind kan bijvoorbeeld ineens denken dat je boos bent, terwijl je op een normale manier iets vraagt.

Het is maar een fase

Door alle hersenveranderingen lijken pubers wel impulsieve, explosieve en niet te doorgronden wezens. Ondanks de heftigheid is het misschien een geruststellende gedachte: het is maar een fase. Een fase die nodig is om zelfstandig te worden.

Meer informatie

Wil je meer tips op het gebied van opvoeden, opgroeien en gezondheid? Neem gerust contact met ons op. Onze professionals denken graag met je mee! Voor ouders met een puber hebben we allerlei opvoedinformatie verzameld op een speciale jongerepagina. Hier lees je nog meer tips en informatie over de puberteit.