Lentekriebels: ontwikkelingen per leeftijdsfase

Jeugdverpleegkundige Helma helpt je op weg. Ze vertelt over de ontwikkelingen per leeftijdsfase en geeft handige tips. We geven hier ook een aantal boekentips die kunnen helpen bij het gesprek en een kader met tips om het gesprek op een fijne manier te voeren.

0-3 jaar

‘Knuffelen met ouders en verzorgers is heel fijn voor baby’s en peuters. Daarnaast zijn heel jonge kinderen vooral bezig met het ontdekken en aanraken van hun eigen lichaam. Met aanwijsspelletjes kun je je kind leren hoe het eigen lichaam eruitziet en hoe alles heet. Sla daarbij de geslachtsdelen niet over. Natuurlijk kun je samen een kindvriendelijke naam bedenken voor de geslachtsdelen, maar het is goed als je kind ook de officiële namen kent’, weet Helma. ‘Peuters krijgen ook interesse in het lichaam van de ander. Misschien wordt je kind op deze leeftijd nieuwsgierig naar jouw geslachtsdelen. Als je daar jouw grenzen in wilt aangeven, is dat prima. Zo leert je kind dat niet iedereen alles prettig vindt.’

4-6 jaar

'In de peuter- en kleuterperiode ontdekken kinderen dat ze een jongen of meisje zijn. ‘Ze kunnen stereotiep gedrag voor jongens en meisjes beginnen te vertonen’, vertelt Helma. Ze raadt aan: ‘Probeer je kind zo min mogelijk te sturen in de keuze van speelgoed: een jongen mag net zo goed met poppen spelen als meisjes met auto’s en treinen. Verder gaan kinderen op deze leeftijd op onderzoek naar elkaars lichaam, bijvoorbeeld door elkaars geslachtsdelen te bekijken of doktertje te spelen. Op deze leeftijd kun je heel goed praten over wensen en grenzen: wat doe je als iemand iets doet wat jij niet leuk vindt of andersom? Tot slot kun je in deze fase veel vragen verwachten, bijvoorbeeld over waar baby’s vandaan komen. Hierbij kun je vertellen dat grote mensen die elkaar lief vinden en knuffelen, samen een baby kunnen krijgen.'

7-9 jaar

‘In deze leeftijdsfase is het goed om onderwerpen als verliefdheid en zoenen te behandelen’, vertelt Helma. ‘Sommige kinderen van deze leeftijd zijn al eens verliefd geweest en krijgen misschien al verkering. Dat houdt meestal niet meer in dan met elkaar gaan. Rond deze leeftijdsfase weten de meeste kinderen inmiddels wel dat geslachtsdelen ook een seksuele functie hebben. Vaak zijn ze ook erg nieuwsgierig en willen ze weten hoe het geslachtsdeel van een leeftijdsgenoot eruitziet. Verder snappen kinderen van deze leeftijd sociale regels ook steeds beter: wat wel en niet kan. Hierdoor gaan ze ook schaamte voelen. Tijdens het omkleden houden ze bijvoorbeeld een handdoek om en de wc-deur gaat op slot. Het is belangrijk je kind hierin te respecteren’, benadrukt ze. ‘Tot slot gaat het internet op deze leeftijd een grotere rol spelen, en kunnen kinderen al in aanraking komen met online porno. Blijf daarom met je kind in gesprek over wat hij online doet en ziet.’

9-12 jaar

Er vinden veel lichaamsveranderingen en veranderingen in gevoelens plaats tussen de 10 en 12 jaar. Helma benadrukt: 'Informeer je kind over veranderingen in het lichaam, zodat ze niet overvallen worden door de groei van bijvoorbeeld schaamhaar, okselhaar, borsten bij meisjes of het geslachtsdeel bij jongens. Leg uit dat dit normaal is en dat ieder kind dit meemaakt. Sommige meisjes menstrueren al op deze leeftijd. Bereid je dochter daarop voor, zodat zij niet schrikt bij haar eerste menstruatie. Door al die veranderingen in hun eigen lichaam of bij kinderen om zich heen, kunnen kinderen heel onzeker raken over hun lichaam’, legt Helma uit. ‘Ook de manier waarop ze hun genderidentiteit laten zien begint een grotere rol te spelen. Denk bijvoorbeeld aan kleding, gedrag, lichaamstaal of haarstijl. Geef je kind de ruimte en blijf samen in gesprek.’

12-15 jaar

'Veel jongeren worden verliefd of voelen zich aangetrokken tot iemand. Er kunnen twijfels zijn over de eigen seksuele voorkeur: val ik op jongens, meisjes of allebei? ‘Probeer ook hierin je kind de ruimte te geven’, zegt Helma. ‘Als je kind voor het eerst verkering krijgt, is er meestal nog weinig sprake van intimiteit. Toch is het belangrijk om in deze leeftijdsfase voorlichting te geven over anticonceptie, veilig vrijen, wensen en grenzen. Zeker ook omdat de meeste meisjes vanaf deze leeftijdsfase zwanger kunnen worden. Verder zijn leeftijdsgenoten in deze fase erg belangrijk en de drang naar zelfstandigheid groot. Dat kan voor ruzies met ouders zorgen’, weet ze. ‘De uitdaging is om in gesprek te blijven zonder direct een oordeel te geven over wat je kind vertelt. Toon interesse in wat je kind bezighoudt en praat ook over wat je kind online meemaakt.’

15-19 jaar

Jongeren ontwikkelen op deze leeftijd de eigen identiteit. Uiterlijk is belangrijk maar de onzekerheid over het eigen lichaam neemt af. Jongeren maken zich meer los van de ouders en ontdekken hun seksuele voorkeur. Seks wordt belangrijker in relaties en de helft van de jongeren van 17 jaar heeft daar ervaring mee. Op deze leeftijd lopen jongeren meer kans op een ongeplande zwangerschap, negatieve seksuele ervaringen en soa’s. Daarom is het fijn om op een open manier en zonder oordelen in gesprek te blijven met je kind. Als je kind weet dat het veilig is om met jou te praten, zal hij ook zorgen met je delen. 

Vragen of meer informatie?

Wil je meer informatie over seksualiteit en seksuele opvoeding? Kijk dan eens op deze websites:

• kind en seksualiteit voor ouders
• SENSE voor jongeren
• seksuele vorming voor professionals

Voor persoonlijk advies kun je altijd contact met ons opnemen. 
Onze professionals denken graag met je mee!